Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (ZFŚS) tworzy się z corocznego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych. Podstawę naliczania odpisu stanowi przeciętna planowana w danym roku kalendarzowym liczba zatrudnionych u pracodawcy. Musi być ona skorygowana w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych. Obejmuje pracowników zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy (po przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy).
Wysokość odpisu podstawowego wynosi na jednego zatrudnionego 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeśli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą./p>
Na budżet funduszu składają się przede wszystkim odpisy podstawowe obowiązkowe i zwiększenia o charakterze uznaniowym, do których zaliczyć należy:
a) odpis podstawowy na pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze
Wysokość odpisu podstawowego na jednego pracownika wykonującego prace w szczególnych warunkach lub prace o szczególnym charakterze – w rozumieniu przepisów o emeryturach pomostowych – wynosi 50% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
b) odpis podstawowy na pracownika młodocianego
Odpis podstawowy na jednego pracownika młodocianego wynosi w:
- pierwszym roku nauki 5%,
- drugim roku nauki 6%,
- trzecim roku nauki 7%
- przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.
c) odpis podstawowy na pracownika niepełnosprawnego
Wysokość odpisu podstawowego może być zwiększona o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, na każdą zatrudnioną osobę, w stosunku do której orzeczono znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności.
d) odpis podstawowy na emeryta i rencistę
Pracodawcy sprawujący opiekę socjalną nad emerytami i rencistami, w tym także ze zlikwidowanych zakładów pracy, mogą zwiększyć fundusz o 6,25% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, na każdego emeryta i rencistę uprawnionego do tej opieki.
e) zakładowy żłobek lub klub dziecięcy
Pracodawcy, którzy utworzyli zakładowy żłobek lub klub dziecięcy oraz przeznaczą na ten cel z odpisu podstawowego kwotę odpowiadającą 7,5 punktu procentowego tego odpisu mogą zwiększyć fundusz na każdą zatrudnioną osobę o 7,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Muszą jednak przeznaczyć całość tego zwiększenia na prowadzenie żłobka lub klubu dziecięcego.
W przepisach ustawy o ZFŚS, ani wykonawczych do niej, nie ma objaśnienia jak ustalać przeciętną liczbę zatrudnionych w poszczególnych miesiącach. Zastosowanie mają tu jednak trzy metody statystyczne. Każdy pracodawca może wybrać odpowiednią do stopnia zmienności w zatrudnieniu w zakładzie pracy. Te metody to:
- uproszczona – polega na podzieleniu sumy pracowników zatrudnionych tylko w pierwszym i w ostatnim dniu miesiąca przez 2; odpowiednia w firmach o stabilnym stanie zatrudnienia,
- średniej chronologicznej – przeciętny stan zatrudnienia w danym miesiącu oblicza się sumując połowę stanu dziennego w pierwszym i ostatnim dniu miesiąca ze stanem zatrudnienia w 15. dniu miesiąca, a następnie dzieląc wynik przez 2; przydatna w firmach, w których niewiele jest zmian kadrowych,
- średniej arytmetycznej – polega na zsumowaniu stanu zatrudnionych ze wszystkich poszczególnych dni miesiąca, łącznie z dniami wolnymi, a następnie podzieleniu tak uzyskanej sumy przez liczbę dni w miesiącu; sprawdza się w firmach o dużej zmienności w stanie pracowników.
Wybieramy metodę, następnie obliczamy średnią liczbę zatrudnionych w każdym z miesięcy. Następnie należy dodać je wszystkie do siebie i wynik podzielić przez 12. Na końcu wyliczamy kwoty odpisu na dany rok.